Nationale Voorleeslunch en Generatielezen: interview Tiny la Roi

Vrijdag 7 oktober 2022 was Nationale Ouderendag. Al tien jaar wordt op die dag landelijk door ‘De Leescoalitie’ de Nationale Voorleeslunch georganiseerd. Bekende Nederlandse auteurs schrijven speciaal voor deze dag een verhaal. In 2022 zijn dat Kader Abdolah, Marion Bloem en Bart Chabot. In Oss zijn er op zes locaties voorleesactiviteiten. Een interview met Tiny la Roi, Leescoach bij Lezenslust en kartrekker van de activiteiten in Oss, in nauwe samenwerking met Lobke van der Sanden van Theater van Stad (De Lievekamp).

Voorlezen van een mooi verhaal of gedicht geeft ontspanning en is vaak een aanleiding om met elkaar te praten of herinneringen op te halen. Door in Oss jongeren te laten voorlezen en te betrekken in de voorbereiding en uitvoering, laten we zien dat (voor)lezen een maatschappelijke functie heeft. De Nationale Voorleeslunch sluit daarmee aan bij het concept Generatielezen, dat in 2017 in Oss is geïntroduceerd.

Jongeren lezen voor uit een boek, tijdschrift of de krant aan ouderen die daar zelf niet meer toe in staat zijn of behoefte hebben aan samen lezen. Generatielezen heeft verschillende doelstellingen. De bestrijding van eenzaamheid onder ouderen is daar één van. Een tweede doel is het bevorderen van leesplezier onder jongeren. Daarmee wordt laaggeletterdheid onder jongeren voorkomen en bestreden. Het contact tussen jongeren en ouderen – door middel van verhalen – leidt tot meer onderling begrip en bevordert de wederzijdse betrokkenheid. Een derde doel is het tot stand brengen van duurzame samenwerking tussen zorg-, onderwijs- en cultuurorganisaties.

Generatielezen is in het schooljaar 2017-2018 begonnen onder de naam Leesexpeditie XL als pilot in het kader van ‘Oss innoveert’, thema Welzijn en Zorg. De gemeente Oss zocht in die periode ideeën en plannen voor vernieuwing in welzijn en zorg, met als doel de sociale contacten en leefbaarheid in wijk en buurt of de professionele zorg te verbeteren. De eerste pilot van Generatielezen was gericht op leerlingen in het voortgezet onderwijs. Leerlingen konden zich als voorlezer aanmelden via MAS4jou als een maatschappelijke stage. In het schooljaar 2018-2019 kwam daar een vervolgproject bij binnen het thema ‘Leren en Ontwikkelen’. Stagiaires onderwijsassistent (mbo) bezochten met leerlingen uit hun stageklas (primair onderwijs) een zorginstelling. Zij lazen interactief een verhaal of gedicht voor met een koppeling tussen heden en verleden. In de begeleiding van de bezoeken waren vrijwilligers van weer een andere generatie betrokken. In dat jaar is de naam Generatielezen ontstaan.

De projecten in het kader van ‘Oss innoveert’ zijn opgezet door Lezenslust, de Noord- en Oost-Brabantse Bibliotheken- vestiging Oss en ONS Welzijn. Vanaf het begin is er nauw samengewerkt met de afdeling Zorg en Welzijn van ROC De Leijgraaf (vanaf 1 september 2022 Koning Willem I College). Evenals vorig jaar verzorgen studenten van de entree-opleiding horeca op 7 oktober voor de lunches en iets lekkers bij de koffie/thee. Leerlingen van het Maaslandcollege en de Hooghuis locaties TBL, Mondriaan en Stadion hebben tussen 2017 en 2020 als vrijwilligers voorgelezen bij individuele ouderen en in diverse zorginstellingen van BrabantZorg en in het Ussenhuis. In 2021 is de samenwerking met Theater van de Stad (De Lievekamp), Hogeschool Avans en Jan Cunen Museum ontstaan.

In de schooljaren 2017-2018 en 2018-2019 hebben 45 jongeren individueel of in groepsverband voorgelezen aan zestig ouderen. Tijdens de pilot in 2017-2018 kwam een zorginstelling bij mij met de vraag of er bij hen in de huiskamers kon worden voorgelezen. Vanwege de zwaardere problematiek van deze bewoners (dementie) is dit verzoek in eerste instantie afgewezen. Intussen werd ik persoonlijk geconfronteerd met dementie bij mijn moeder. Haar grootste (eigenlijk enige) hobby was lezen en dat kon ze steeds minder goed. Ik heb mij verdiept in het voorlezen aan ouderen met (beginnende) dementie aan de hand van het boek: Ik weet nog goed….voorleesverhalen en activiteiten voor mensen met beginnende dementie (auteur Joke de Jonge). De bundel geeft aanwijzingen bij het voorlezen en het ophalen van herinneringen aan de hand van verhalen. Daarnaast zijn er bij elk verhaal afbeeldingen en suggesties voor verwerkingsactiviteiten opgenomen. Het voorlezen aan de doelgroep ouderen met dementie vraagt om zorgvuldige voorbereiding. Met Het Hooghuis, locatie Stadion, is een speciale lessenserie ‘Zorg voor ouderen met dementie’ ontwikkeld, waarin het voorlezen een belangrijke plaats inneemt.

Door Corona gingen de scholen begin 2020 dicht en de verzorgingshuizen op slot. Daardoor konden er in de schooljaren 2019-2020 en 2020-2021 geen één op één bezoeken meer worden georganiseerd. Groepsbijeenkomsten waren sowieso onmogelijk. Met toestemming van de auteur en de uitgeverij van de verhalenbundel Ik weet nog goed… heb ik een van de verhalen laten inspreken en daarbij een animatie laten maken van de afbeeldingen. Deze is op aanvraag beschikbaar voor zorginstellingen. Zorgmedewerkers kunnen daar samen met bewoners naar kijken en luisteren. Om meer verhalen op die manier te verwerken hebben studenten van ROC De Leijgraaf in juli 2021 de verhalen ingesproken in het Marag-theater van de Lievekamp. Vervolgens heb ik contact gezocht met het Koning Willem I College, afdeling theater, film en video voor het laten maken van animaties. Ongeveer dertig studenten hebben zich verdiept in het onderwerp dementie. In groepsverband hebben zij een tiental concepten opgeleverd waarin de gevolgen van dementie toegankelijke en voor een brede doelgroep worden uitgelegd.

Aan een van de voorwaarden van ‘Oss innoveert’ is voldaan. Er zijn namelijk in de afgelopen jaren duurzame samenwerkingsverbanden ontstaan. Het voorlezen tijdens de Nationale Voorleeslunch is ingebed in het curriculum Nederlands van de 1^e en 2^e jaar studenten Zorg en Welzijn. De ontwikkelde concepten van de theater-, film-, en videostudenten zullen door het Productiehuis van het Koning Willem 1 College worden gerealiseerd. Ook voor het maken van de animaties wordt in het studiejaar 2022-2023 ruimte gezocht.

Studenten van hogeschool Avans, Social Work (1^e en 2^e jaars), hebben vorig jaar meegeholpen in de organisatie en voorbereiding van de Voorleeslunch op 1 oktober 2021. Zij hebben in het studiejaar 2021-2022 een toneelscript gemaakt van een de verhalen en dat ook met succes opgevoerd in verzorgingshuis De Ruwaard. Momenteel breiden zij het script uit om ook op andere zorglocaties in Oss uit te voeren.

De TAT-lessen bij Hooghuis Stadion worden hervat. Ten behoeve van de TAT-lessen van Het Hooghuis Stadion hebben havoleerlingen van Het Hooghuis Mondriaan in het schooljaar 2021-2022 korte verhalen geschreven. Naar analogie van de verhalen in ‘Ik weet nog goed….’ worden afbeeldingen, geluiden, muziek en verwerkingsactiviteiten toegevoegd aan de verhalen. Dit gebeurt in samenwerking met de auteurs van de verhalen. De Nationale Voorleeslunch wordt in de gemeente Oss een jaarlijks weerkerend evenement.